Sylwetki znane i nieznane (3)

Saga rodu Jonkajtysów - cz.1

KORZENIE 
    

 

 

    W rodzinie Jonkaitisów, od dawna hołdował rodzinny zwyczaj, że najstarszy syn miał dziedziczyć ojcowiznę, a następny był przeznaczony na księdza. Zgodnie z tą wolą, drugi syn (pradziadków, a późniejszy dziadek Mariana) – Antoni, przyjechał w 1878 r. do Polski na pobieranie nauk w Seminarium Duchownym w Krakowie. Dwa lata później, seminarzysta Antoni, przebywając na wakacjach w Bodzonowie k/ Płocka zapoznał Helenę. Zakochał się na tyle szczerze, że dla niej wystąpił z seminarium. Rodzice nie zaakceptowali decyzji syna i wydziedziczyli go.
    Do stanu duchownego przeznaczyli kolejnego syna Wincentego (Wincasa), który po Seminarium w Sejnach otrzymał święcenia kapłańskie 22.04.1880 roku. W latach 1905-1926 Jonkaitis Wincenty był proboszczem parafii w Kuleszach Kościelnych.
    Niedoszły ksiądz, Antoni Jonkajtys ur. w 1860 r. w Szaczku, zdobył wiedzę świecką i od 04.03.1881 r. został nauczycielem Szkoły Ludowej w Woznejwsi (k. Rajgrodu). Udowodnił też, że jest kawalerem konsekwentnym i ożenił się z Heleną Przedpełską, córką pisarza gminnego. Ślub odbył się 15.02.1885 r. w miejscowości Naruszewo. Po zmianie stanu cywilnego przenieśli się do szkoły w Brańszczyku nad Bugiem. Tu urodził się syn Hieronim. Po kilku latach przenieśli się do Szkoły Ludowej w Woznejwsi gmina Pruska pow. Szczuczyn woj. Białostockie. Tu urodziły się kolejne dzieci: Zofia, Kazimierz, Witold, Maksym Feliks i najmłodszy Michał.
    Ich ojciec, Antoni Jonkajtys, w Wigilię Bożego Narodzenia, podczas gdy żona Helena przygotowywała wigilijne potrawy, poczuł się zmęczonym. Przeszedł do leżącej obok ich mieszkania sali lekcyjnej. Założył kożuch, usiadł w ławce. Wpatrując się w niebo, oczekiwał pierwszej gwiazdki. Kiedy wieczerza była podana, żona weszła do klasy, aby poprosić go do stołu. Z przerażeniem stwierdziła, że mąż nie żyje. W wieku 45 lat, bez pożegnania opuścił żonę i sześcioro dzieci w wigilię Bożego Narodzenia 1905 roku. Przyczyną nagłej śmierci był prawdopodobny zawał serca.
Helena, po śmierci męża Antoniego, była zmuszona opuścić służbowe mieszkanie w Woznejwsi. Z dziećmi przeniosła się do miasta Wejwer na Litwie. Tam w najlepszym Seminarium Nauczycielskim, już wcześniej rozpoczął, naukę najstarszy syn Hieronim. Matka podjęła pracę zarobkową i prowadziła stancje dla seminarzystów. Zofia i Kazimierz rozpoczęli naukę w rosyjskim 4-letnim Gimnazjum w Kownie. Wkrótce Maksym, którego jednosylabowo nazywano Maks, rozpoczął naukę również w Seminarium Nauczycielskim w Wejwerach. Jednak na wskutek działań wojennych, w 1915 seminarium przeniesiono do Woroneża, a rodzinę Jonkajtysów do Tambowa w Rosji. Najmłodszy syn Michał rozpoczął naukę w Szkole Elementarnej. Po ukończeniu szkół, dzieci przystosowywali się do pełnej samodzielności. W czerwcu 1918 roku Maksym ukończył Kowieńskie Seminarium Nauczycielskie w Woroneżu. Od 01.09.1918, przez jeden rok, pracował w Szkole Ludowej w Wiertnikach gmina Kojdanowo pow. Mińsk Litewski. Nowy rok szkolny 1919/1920 rozpoczął w polskiej wyższej powszechnej szkole w Kojdanowie, gdzie pracował do inwazji bolszewickiej. Tam też, pracował brat Hieronim z żoną Marią. W Kojdanowie Maks zapoznał przyszłą żonę Felicję, która pracowała jako wychowawczyni w polskim sierocińcu. Syn Antoniego, Kazimierz, po odbyciu służby wojskowej wrócił na Litwę do Wejwer. Nie zastał swojej rodziny, a nie wiedząc gdzie jej szukać pozostał na Litwie. Natomiast Hieronim z rodziną zamieszkał w Augustowie i razem z żoną Marią podjęli pracę w Szkole Podstawowej Nr 1.

     W połowie 1920 r., Maksym Jonkajtys z narzeczoną Felicją, uciekli przed bolszewikami z dawnych ziem polskich na białostocczyznę. Dzięki wsparciu kolegów z seminarium i przyjaciół ojca, w Kuratorium Białostockim otrzymali skierowanie do szkoły w Radziłowie. Natychmiast udali się pociągiem do Osowca, a pozostałe ok. 25 km przemierzyli pieszo. Z dniem 01.09.1920 podjęli pracę w VI klasowej Publicznej Szkole Powszechnej w Radziłowie. Rok szkolny 1920/21, po 123 latach niewoli, był pierwszym rokiem dla Ojczyzny, która po zwycięskiej bitwie pod Warszawą powstała do życia jako całkowicie wolna i niepodległa. Narzeczeni nie zapomnieli o obowiązkach osobistych. W dniu 21.01.1921 r. Maksym Jonkajtys (nauczyciel) urodzony 29.05.1899r. w Woznejwsi, z Felicją Czerepowicz (nauczycielką nauczania początkowego) ur. 03.02.1893 w Mińsku Litewskim, zawarli związek małżeński w Radziłowie pow. Szczuczyn. Małżeństwo to doczekało się czworo dzieci: Edward, Janina Zofia, Marian Mikołaj i Józefa. Siostra Mariana, Józefa ur. w Szczuczynie z zawodu ekonomistka wyszła za mąż za Władysława B., nauczyciela mgr inż. mechanika. Małżeństwo to posiada dwie córki. Natomiast nauczyciel, mgr techniki Marian Mikołaj Jonkajtys ur. 09.09.1929 r. w Radziłowie, ożenił się z położną Wandą Malinowską ur. 17.02.1931r. w Szczuczynie c. Piotra, znanego jako doskonałego mechanika i działacza konspiracyjnego AK w rejonie Szczuczyna. Marian i Wanda Jonkajtysowie wychowali córkę Annę i syna Pawła.
    Wiejska szkoła w Radziłowie, której klasy mieściły się w wielu odległych od siebie domach, miała bardzo trudne warunki dla koordynacji nauki i wychowywania. Jednak młodzi nauczyciele, jak i małżeństwo, pełni zapału, szybko zorganizowali życie szkoły i własne. Niezwykle operatywny kierownik szkoły M. Jonkajtys prowadził społecznie kursy oświaty pozaszkolnej dla dorosłych. Był też inicjatorem, organizatorem i opiekunem organizacji „Strzelec”. Kolejny rok szkolny 1921/22 rozpoczęli z większym optymizmem. Felicja była zajęta troską o pierworodnego synka Edwarda. Mimo różnych trudności i braku macierzyńskich urlopów nie przerwała pracy pedagogicznej. W międzyczasie Maksym zdecydował się podwyższyć swoje kwalifikacje zawodowe. W 1923 r ukończył Kurs Początkowy Nauczycielski w Szczuczynie. W tym czasie istniała Państwowa Preparanda Nauczycielska w Szczuczynie przy ul. Kilińskiego 31 (dziś sklepy, hotel). Uważał, że zawód pedagoga jest oparty na szerokiej wiedzy i wymaga ustawicznego kształcenia, i dlatego należy przez całe życie zawodowe podążać za wyprzedzającą nas nauką. Biorąc odpowiedzialność za takie uwarunkowania już w 1926 ukończył kolejny, I stopnia Kurs Pedagogiczny w Augustowie, który nie oznaczał końca zawodowej edukacji.
    W Radziłowie spotkała Jonkajtysów nieodżałowana strata. Tu, 06.06.1927 r. zmarła im jednoroczna córeczka Janina Zofia.
   Mimo wielu problemów, nieustannie kuszą młodego, prężnego nauczyciela ambicje do awansu i zmiany miejsca zamieszkania. Posiada w sobie poczucie powołania do nauczania i wychowywania z jednoczesną troską o wysoki poziom wiedzy ucznia. Oprócz priorytetów oświatowych nieokiełznanym czynnikiem motorycznej wrażliwości było niezmiennie silne zaangażowanie w działalność patriotyczną i społeczną. Wkrótce uzyskał roczny, płatny urlop i z dniem 01.09.1927 Maksym Jonkajtys podjął naukę na Państwowym Wyższym Kursie Nauczycielskim w Wilnie, który ukończył 30.06.1928 roku. W dalszym ciągu kierował szkołą w Radziłowie. Dalej, jak przed laty, dużo energii i czasu poświęcał pracy społecznej, bez której życie wsi byłoby na wpół martwe. Jego metody organizacyjne, zaradność, poświęcenie i bez miary oddanie się służbie oświatowej, społecznej i fanatyzmowi religijnemu było wzorcem do naśladowania. Dzięki temu systematycznie wzrastał jego szacunek wśród uczniów i całego środowiska. Przy wsparciu władz i społeczeństwa inicjował życie kulturalne Radziłowa. Wystawiał na scenach szkolnych krótkie, ale fascynujące, najczęściej patriotyczne jednoaktówki. Organizował i prowadził osobiście różne koła zainteresowań.

    Felicja nie mogąc sprostać obowiązkom, szkolnym i domowym, wystąpiła do Inspektoratu Szkolnego w Szczuczynie o zwolnienie jej z pracy. Natomiast Rada Szkolna Powiatowa w Szczuczynie z dniem 31.06. 1928 roku mianowała Maksyma Jonkajtysa członkiem Dozoru Szkolnego na gminę Radziłów. Wkrótce, Kuratorium Okręgu Szkolnego Warszawskiego pismem z dnia 20. 04. 1929 przesłało dekret ustalenia, że w myśl obowiązujących przepisów Maksym Jonkajtys stał się stałym, w rozumieniu ustawy, nauczycielem Publicznych Szkół Powszechnych.
    Ukoronowaniem pracy pozaszkolnej było zorganizowanie wycieczki do Poznania na Powszechną Wystawę Krajową związaną z dorobkiem dziesięciolecia Polski Niepodległej. Wycieczkowicze, z Radziłowa do stacji PKP w Osowcu, dojechali wozami konnymi. Dalej pociągiem z przesiadkami przez Białystok, Warszawę dotarli do Poznania. Biorąc pod uwagę tak małą miejscowość jak Radziłów, pierwsza w jego historii wycieczka do żywych elementów kultury społecznej, patriotycznej i wychowawczej, była na owe czasy sporym osiągnięciem.
    Łatwo jest zauważyć, że tematyczna „Niepodległość”, bez przerwy przejawia się w celach i zadaniach jego, i wszystkich osób z rodziny Jonkajtysów. Takie też Maksym miał genetyczne przekazy oraz świadome nastawienie do ideologii i potrzeb patriotycznych swoich wychowanków. Nie każdemu dziecku udało się zrozumieć główne cele wychowania, tak jak i nie każdemu z nich wojna pozwoliła dorosnąć. Ci, którym to się udało, mają społeczno-patriotyczny obowiązek dzielenia się z narodem tymi wartościami, które Maksym Jonkajtys swoim życiem symbolizował.
    W Polsce, gdzie przez wieki, teoria chaosu zajmuje się zagadnieniami sprzecznymi do wyjaśnienia, postawa patriotyczna takich osób powinna budzić powszechny szacunek.
Redakcja i zdjęcia: Stanisław Orłowski