Kapliczne wieści –Żebry

    Wieś Żebry, która wcześniej nosiła nazwę Wissa, powstała w 1417 roku. O takiej nazwie była wieś Żebry koło Zakroczymia, z której do Wybranowa, w pow. łomżyńskim, przybył niejaki Tomasz. Jemu to, Książę Janusz I, nadał ziemie po obu brzegach rz. Wissy razem ze wsią Wissa. Tomasz, jako pierwszy jej właściciel, zmienił nazwę wsi Wissa na wieś Żebry. Położona nad rzeką Wissą, w odległości 11 km na południe od Szczuczyna, w woj. podlaskim, w powiecie grajewskim, w gminie Wąsosz, przetrwała 593 lata. Nie jest wiadomo, ile lat wieś istniała pod nazwą Wissa.
 
Kapliczka z 1798 r.
    Kapliczka w Żebrach, usytuowana jest na najwyższym wzniesieniu południowo-wschodniego skraju wsi. Stoi po prawej stronie drogi, oddalona ok. 50 m od przebiegającej asfaltowej trasy ze Szczuczyna przez Wąsosz, Radziłów do Łomży. Dawniej, nieistniejąca dziś droga, była prawdopodobnie wąską, gruntową dróżką i miała przebiegać przez dzisiejsze ogrody, przy stojącej w sąsiedzkiej miedzy kapliczce. Biegła w dół, do rzeki Wissa, przez wieś Siankowizna, Bukowo i dalej.
    Właścicielem domu nr 38 i działki z kapliczką, wcześniej był Konstanty Kruszyński, który w roku 1973 sprzedał je dla Franciszka Grabowskiego.
   Kapliczka zbudowana z czerwonej cegły, na fundamencie z kamienia polnego i zaprawie wapiennej, jest dwukondygnacyjna. Stoi na planie kwadratu o bokach 1,10 m. Pierwsza kondygnacja, zakończona płytkim gzymsem, sięga do wysokości 0,5 m od podstawy. Za nią, ciągnie się główna kondygnacja, stanowiąca kwadrat o bokach 1,0 m, aż do wysokości końcowej. Całkowita wysokość obiektu, od gruntu do końca zadaszenia, wynosi 4,0 m. Płaszczyznami boków, ukierunkowana jest ze wschodu na zachód oraz północ i południe. Nie jest ustawiona równolegle do obecnie usytuowanej drogi przez wieś, która przebiega z północnego zachodu na południowy wschód. Cztery boki drugiej, reprezentatywnej kondygnacji, posiadają cztery płyciny, które w części górnej zamykają się łagodnymi łukami odcinkowymi. Otynkowane są zaprawą wapienną i malowane na biało wapnem. W części górnej płycin zastosowano cztery blendy zakończone łagodnym łukiem, wewnątrz których mieściły się figurki. Nad górnym gzymsem obiegającym poddasze, zastosowano blaszane pokrycie daszku, zwieńczonego kutym, stalowym krzyżem z głębokim nacięciem roku wykonania 1798. Krzyż ten, leży dziś na trawie i nie wzbudza zainteresowania właścicieli, ani kościoła. Ceglana kapliczka, w okresie późniejszym, na całej powierzchni była również otynkowana i malowana wapnem.
   Bardzo wyeksponowana kapliczka w Żebrach, przyciągająca magnetyczną siłą swojego wyrazu, zdaje się przemawiać do wiernego ludu przez 212 lat. Została zbudowana z tych samych powodów i w tym okresie, co część obiektów kultu religijnego w Szczuczynie. Od wielu lat całkowicie zaniedbana z widocznymi ogromnymi ubytkami mocno zmurszałej cegły, mimo, że nie naruszyła praw statyki, zdecydowanie chyli się ku upadkowi. Jej szczyt zwieńczony jest porośniętymi chwastami, dawno opuszczonego, bocianiego gniazda, dla którego wcześniej ruch ptaków, spowodował usunięcie krzyża z daszku.
   Obiekt mający święcenia nie jest ogrodzony, a wokół pasie się bydło. Wyniosły, dominujący na wzgórzu pomnik rozpaczy, głodu, śmierci, a jednocześnie zawierzenia, w/g niepotwierdzonej hipotezy, zbudowany jest w miejscu cmentarzyska.
   Wojny północne, przemarsz różnych wojsk, spowodowały spustoszenie w pogłowiu bydła, trzody chlewnej i koni w dobrach prywatnych i królewszczyznach Stanisława A. Szczuki, położonych na terenie Mazowsza i Podlasia. Brak zwierząt spowodował zanik nawożenia ziemi, co kolejno przyczyniło się do krytycznego nieurodzaju. Już w 1702 r. panował głód. Osłabione ekonomicznie osiem folwarków Guberni Szczuczyn i nabyta przez S.A. Szczukę królewszczyzna Żebry, spowodowały wielki kryzys demograficzny. W folwarku Żebry ludzie wymarli.

   Goszczący w Szczuczynie 03.11.1708 r. król Stanisław Leszczyński bał się dłużej przebywać. Epidemia moru w latach 1709-11, nie tylko w rejonie Szczuczyna, spustoszyła wszystko. Powtórzona w latach kolejnych, niszczyła przede wszystkim ludzi niedożywionych, skłonnych do chorób. W tym czasie w Żebrach, na wzgórzu, wybrano miejsce masowego pochówku. Tu, zbudowano później obiekt upamiętniający skutki epidemii chorób zakaźnych.
   Oprócz zabudowy dawnego folwarku, kapliczka w Żebrach jest zabytkiem kultury materialnej z XVIII w., którym wieś dysponuje jeszcze w końcowej fazie wytrzymałości. We wsi w 2010 r. odnotowano 6 obiektów religijnego kultu w postaci 1 kapliczki oraz 5 drewnianych i metalowych krzyży. Obiekty te, jako późniejsze lub współczesne, stoją przy głównym trakcie i są bardziej zadbane. Dawniej dla podróżnych były one miejscem modlitwy, odpoczynku i refleksji nad przemijaniem. Dla mieszkańców były miejscem uroczystości religijnych, a nawet obrzędów kościelnych, miejscem próśb, podziękowań i westchnień. Jeszcze w latach pięćdziesiątych ub. wieku w wieczory majowe, wierni spotykali się na tzw. majowym. Podczas których chłopcy zabawiając się, wrzucali dziewczętom za koszule wszechobecne chrabąszcze.

Zarys historii wsi Żebry (dla najmłodszych)
  W początkach XV w. Żebry były ponownie w posiadaniu książąt mazowieckich. Ich następny właściciel, Stanisław Niecikowski, sprzedał w 1439 r. wójtostwo w Żebrach braciom Mikołajowi i Piotrowi z Gąsewa. Książe Władysław zezwolił utworzyć staw z prawem łowienia ryb. Nowym wójtem w Żebrach od 1473 r. był Jan z Jaków. Natomiast w 1483, książę Janusz II, przekazał wieś Żebry marszałkowi dworu Zawiszy z Kondradźca. Kolejna zmiana właściciela wystąpiła w 1505 r., gdzie przez dwa lata wieś była w zarządzaniu starosty wiskiego Jakuba z Glinek. Po nim, do 1530 r. Żebry posiadał ksiądz Adam Szczuka.
    W latach 1807 aż do 23.02.1948 wieś Żebry należała do powiatu szczuczyńskiego. W administracyjnych granicach woj. łomżyńskiego znalazła się w latach 1975-98.
   Dla uczczenia odzyskania Niepodległości Polski, w dniu 11.11.1918 r. rolnik Czesław Gazowski, z dziećmi szkolnymi, posadził w Żebrach, cztery „Dęby Wolności”. Trzy z nich, oznaczone tabliczką pamiątkową, przetrwały do dziś.
   Wieś Żebry, w/g Henryka Kulikowskiego (ur. 12. 02.1925 r.), jest znaną w historii nie tylko z długości rozwlekłej zabudowy, ciągnącej się ok. 4,5 km.
W latach 1930 posiadała ona dobrze rozwiniętą fermę na 140 hektarach. W majątku Sejmikowym zbudowano w 1931 r. Szkołę Rolniczą w Żebrach, którą Niemcy w II w. św. rozebrali i przenieśli do Niećkowa.
   Ze wsi Żebry powiatu szczuczyńskiego pochodził Julian Wysocki (1916-1974) syn Władysława i Marianny ze Skaryszewskich. W 1939 r. uczestniczył w walkach obronnych na Westerplatte.
   Na szosie za wsią, obok p. Zalewskich, żandarmi z Radziłowa zamordowali 09.07.1944 r. Jana Sierbińskiego l. 18, rolnika Józefa Karwowskiego l. 40 (niosącego 25 kg zboża) i nauczyciela ze Szczuczyna F. Maksyma Jonkajtysa l. 30 (ur. Woźnawieś). Zwłoki zakopali na miejscu zbrodni, które po wojnie ekshumowano i przeniesiono na cmentarze w Wąsoszu i w Szczuczynie.
   W lesie koło wsi Żebry, w 1944 r. niemiecka żandarmeria zamordowała rodzinę Czarneckich ze Słucza. Kazimierza i Irenę rozstrzelano, a ich niespełna jednoroczną córeczkę Wandę zabito łopatą.

    W tymże lesie, w nocy z 6 na 7 maja 1945 r., por. Franciszek Warzyński o pseudonimie „Wawer”, wyznaczył zgrupowanie żołnierzy AK, aby stąd nocą z 7 na 8 maja dotrzeć do Kolonii Uścianki. Tam, po doniesieniach od plut. Franciszka Waszkiewicza „Wicher”, odczytaniu rozkazów przez ppor. Stanisława Marchewkę „Ryba” zarządzono nocną naradę sztabu AK tego rejonu. W nocy z 8 na 9 maja, dowódca mjr Jan Tabortowski „Bruzda”, zarządził akcję opanowania Grajewa na powstający tam aparat komunistycznej władzy, tworzący z Polski republikę socjalistyczną, uzależnioną od ZSRR, wspólnego z III Rzeszą okupanta naszego kraju.
 
  Dotychczas, od strony południowej wsi Żebry, utrzymuje się w dobrym stanie zespół dworski z początku XX w. Drewniany dwór, w okresie późniejszym, zajmowało nadleśnictwo, po nim do 1991 r. w dworku mieściła się Szkoła Podstawowa.
Od 19 lat w pobliżu zabytku, szkoła posiada własny, nowy budynek, a w dworku mieszka rodzina.

Dziś, wieś Żebry o charakterze typowo rolniczym z gruntami V i VI klasy, należy do gminy i parafii Wąsosz. Według stanu na dzień 31.12.2009 r. posiada 391 mieszkańców.

                                               Tekst i foto: Stanisław Orłowski

Kapliczne wieści - Chojnowo

Kapliczne wieści - Skaje

Kapliczne wieści- Skaje (II)

Kapliczne wieści - Grajewo

Kapliczne wieści - Zacieczki

Kapliczne wieści - Dolistowo

Kapliczne wieści - Koniecki Małe