Z Gwiazdą i Szopką

  Antoni Czajkowski. Felieton z cyklu „Okruchy wspomnień”                             

Gdzieś w połowie grudnia, w szkole na pracach ręcznych pracowicie wycinaliśmy z kolorowego zeszytu cienkie paski papieru i mozolnie kleiliśmy z nich łańcuchy, ale jako starsi chłopcy robiliśmy  poważniejsze przygotowania do Bożego Narodzenia. Najpierw trzeba było w niejednym domu dyskretnie rozejrzeć się po zapleczu kuchennym. Przedmiotem poszukiwań było -  powiedzmy - stare, nikomu niepotrzebne, drewniane sito. Bywało więc, że nagle gdzieś sobie „poszło”. Eee! Mama na pewno kupi sobie nowe, lepsze... Po przyznaniu się, że zniknięcie potrzebnego teraz narzędzia do przesiewania maku i mąki służy niezwykle wzniosłej sprawie, chyba każda mama godziła się w końcu ze stratą i można było przystąpić do roboty. Wewnątrz sita, dla wzmocnienia obręczy najpierw wstawiano drewniane krzyżaki. Środek ich przecięcia wypalano na wylot rozgrzanym w węglowej kuchni gwoździem. Włożony w otwór gruby drut z wbitą nań drewniana rączką zabezpieczano od przodu przed wysuwaniem się. To była oś gwiazdy. Na niej wewnątrz umocowywano nieruchomą podstawkę na świeczkę. Po tym na obręczy wycinane kwadraty przepuszczające światło do  ramion gwiazdy. Ich cienkie draneczki, umocowane w kwadratach schodziły się do góry w jeden łączony że sobą koniec. Gdy cała konstrukcja była gotowa obklejano ją kolorową, przezroczystą bibułą. Bęben i ramiona gdzieniegdzie ozdabiano figurkami ze starych pocztówek albo z pasków od opłatków. Końce ramion ozdabiano frędzlami. Takie śliczne, kolorowe dzieło stworzył mój sąsiad Witek Głębocki. Sklejona solidnym klejem z kasztanów, robionym przez jego najstarszego brata Kazika, gwiazda schła sobie spokojnie na piecu a my przystępowaliśmy do prób że śpiewaniem.

                                                                                              
  W pierwszy dzień Bożego Narodzenia na ogół nie odwiedzano się, chyba że w rodzinie. Dzień drugi Świąt, niedziela, Nowy Rok i Trzech Króli były czasem biesiad i najlepszymi okazjami dla kolędników. Na przełomie lat 50/60 Grajewo miało zabudowę typowo małomiasteczkową. Dominowała zabudowa jednorodzinna jak dzisiaj na Piaskach czy Konopskiej. Było zaledwie kilka bloków w okolicach skrzyżowania ulicy Wojska Polskiego z Konstytucją 3 Maja. Chodziliśmy od domu do domu po dzisiejszym Os. Centrum, po Listopadowej, Ełckiej, ulicą Zieloną, Koszarową i w okolicach  dzisiejszego baru Millenium. Kolędowanie kończyliśmy około 21.00 albo i później. Szliśmy przeważnie w czterech, w mrozie lub w odwilży, w śniegu lub w błocie, czasami z mokrymi nogami ale wracaliśmy zadowoleni. Uzbierało się z tego jak na chłopięcą kieszeń całkiem godziwe pieniądze. Ja z akordeonem, Witek z gwiazdą, a serce do śpiewu miał tak wielkie, że gdyby i głos to byłby z niego drugi Kiepura. Gdzieś po dwóch latach Witek oddał gwiazdę młodszym i zrobił cudo - szopkę. Już sam jej widok ekscytował. Pięknie zdobiona miała wewnątrz oczywiście żłobek, Marię i Józefa. Z cienkiej sklejki, z dwoma wygodnymi uchwytami po bokach była lekka do noszenia. Przez boczne otwory Witek wprowadzał swoje kukiełki i grał nimi jak aktor, bez najmniejszej tremy. Do nas należało wspomaganie występu śpiewem. Zaczynaliśmy od kolędy „Wśród nocnej ciszy”. Jak w każdej szopce tradycyjnie była Małgorzatka co nie chciała tańczyć z ułanami, był diabeł, baba ubijająca masło i nasz lokalny, grajewski folklor z kominiarzem panem Wołkowickim, który mówił, śpiewał (nie pamiętam): ...Wołkowicki ja malutki… Jeszcze śpiewaliśmy kolędę o policjancie, który: …naciska pedały aż się spocił cały…” Pukaliśmy od domu do domu i pytaliśmy czy nas ludzie przyjmą. Widok zastawionego stołu i gości był nieomylnym znakiem, że wejdziemy do środka. Serdeczność u ludzi była powszechna. Za kilkuminutowy występ z gwiazdą lub szopką dostawialiśmy dwa, trzy złote, czasami pięć. Oprócz datku bywało, że zapraszano nas do stołu, na mały posiłek.                                                                                               
            Kolędowaniem dorosłych było chodzenie z królem Herodem. Niestety, nie odbywało się co roku chociaż cieszyło się dużym zainteresowaniem. Cała kilkuosobowa ekipa ucharakteryzowana, w strojach szła od domu do domu. Ich widok idących ul. Złotą (Kilińskiego) i Powiatową (dr Nowickiego) wzbudzał ogólną sensację. Za grupą, podobnie jak latem za orkiestrą dętą, oglądali się dorośli i biegały podekscytowane dzieci. Towarzyszyliśmy im przez ul. Cele, okolice Elektrycznej (Mickiewicza) aż do ulicy Ełckiej. W otoczeniu Heroda w koronie szedł marszałek, dwaj żołnierze, śmierć z kosą i diabeł z widłami, który nas okrutnie ganiał. Biegaliśmy za nim ostrzeżeni by tylko nie łapać za ogon. Ponoć tkwiły w nim szpilki. Przedstawienie z królem Herodem widziałem dwukrotnie w naszym domu na Kilińskiego dzięki sponsorowi - Janowi Malinowskiemu, mieszkańcowi Huty, memu ojcu chrzestnemu. Może starsi mieszkańcy tę postać pamiętają? Był malarzem pokojowym i przez pewien czas nawet urzędującym przewodniczącym Miejskiej Rady Narodowej. Stary przyjaciel Ojca był przyjacielem naszego domu. To nie był tani spektakl. Za kilkunastominutowy teatr z królem Herodem wypadało dać 30-50 złotych. Na zaproszenie ekipy przez wujka Janka robił się ruch. Wszyscy goście usuwali się robiąc przestrzeń. Za tron Heroda służyło krzesło. Otwierałem szeroko dziecięce oczy na mundury i czaka dziwnie przypominające nasze dawne ułańskie. To nic, że rekwizyty i ozdoby były najczęściej z tektury i staniolu. Dla mnie błyszczały złotem i srebrem. Aktorskie głosy i mocny śpiew mężczyzn robiły na wszystkich wrażenie. Ta tradycja niestety już wtedy zamierała jak dziś chodzenie z gwiazdą i szopką. No właśnie. Młodzież z gwiazdą w Grajewie? Dawno już tego nie widziałem a szkoda. Ten stary obyczaj zanikł z kilku przyczyn. Niewiele jest dzisiaj domów. Nie ma jak niegdyś obyczaju świątecznych spotkań towarzyskich. Chodzenie po mieszkaniach w bloku i zakłócanie ludziom drzemki przed telewizorem może być odbierane negatywnie. Swoją drogą telewizja skutecznie konkuruje oferując świąteczne programy rozrywkowe na wysokim poziomie artystycznym. Niemniej występ na żywo, nawet amatorski może być ciekawy, jeśli ma przemyślany scenariusz, jest podreżyserowany i dobrze wykonany. Może więc za rok nasz dom kultury coś w tym temacie zainicjuje? A na razie? W Adwencie (!) byłem świadkiem nowego pomysłu na chodzenie z gwiazdą. Do bloku w Bydgoszczy, na rzekomo strzeżonym osiedlu, w zwykły dzień weszli dwaj młodzieńcy w gimnazjalnym wieku. Zadzwonili i po otwarciu drzwi zaczęli bez „dzień dobry” natychmiast mówić (czyli śpiewać) „Wśród nocnej ciszy”. Na moją uwagę, że jest Adwent i gdzie gwiazda, usłyszałem że właśnie zbierają na jej zrobienie. Tego chyba by średniowieczny Dyl Sowizdrzał nie wymyślił.                                                                                

W Nowym Roku życzę wszystkim po staropolsku, jak nasi pradziadowie: Obyśmy za rok doczekali!                                  

Na zdjęciach: z gwiazdą na przełomie lat 70/80 w Wigilię, w mieszkaniu moich rodziców na ul. Kilińskiego: dzieci mego brata Basia i  Waldek i mała nasza dwójka: Magdusia z Pawełkiem.
                                                                                                                        
                                                     Antoni Czajkowski              

Archiwum felietonów