Rzymskokatolicki cmentarz w Szczuczynie

Źródła historyczne donoszą, że do końca XVIII w. zmarłych grzebano na przykościelnych, skromnych cmentarzach. Ze względu na zwartą, miejską zabudowę dalsze powiększanie ich powierzchni nie było możliwe. Konieczność zmuszała do grzebania zmarłych w kilku warstwach, przy czym w ostatniej warstwie zwłoki były często przykrywane zaledwie kilkunastocentymetrową warstwą ziemi. Z obawy na zagrożenie epidemią już na początku XVIII w. zaczęto rozważać zakaz pochówku zmarłych przy kościołach. W 1776 r. Francja jako pierwsza zabroniła grzebania zwłok przy obiektach sakralnych. Nakazano pozamiejską lokalizację cmentarzy.  

W Polsce pierwszy cmentarz oddalony od zabudowań powstał w 1781 roku. W przypadku braku wolnych gruntów cmentarze organizowano na ziemiach darowanych lub odkupowanych poza miastem. Na przyległych do miasta polach cmentarze ogradzano płotami drewnianymi, później trwałymi murami. Ze względu na oszczędność gruntów, brak sektorów i alejek spowodował chaos w samowolnej lokalizacji mogił. Wkrótce mogiły anektowały dalsze powierzchnie, a zabudowa miast ponownie dotarła do cmentarzy. Nagrobki często wyglądają jak betonowe schrony, a wielkie i małe pomniki stają się niejednokrotnie dziełem sztuki wysokiej klasy. Spotyka się je w starych sektorach cmentarzy, które nazwać można galeriami sztuki pod gołym niebem.  

Małomiejski cmentarz w Szczuczynie powstał na początku XIX w. (1811 r.) przy ul. Łomżyńskiej. Mimo że nie jest on nekropolią, to w krótkim czasie zbudowano na nim wiele dzieł sztuki cmentarnej, która razem ze czcią zmarłych przechodzi do trwałej pamięci. Wiele pochówków ma znaczenie wielce historyczne.     

W listopadzie 2013 roku na Portalu e-Grajewo.pl zachęcałem do odnowy zabytków, pisząc: „[…] Byłoby dobrze pójść za przykładem innych miast oraz sąsiedniego Grajewa i powołać Społeczny Komitet Renowacji Rzymskokatolickiego Cmentarza w Szczuczynie. Niech pomniki ludzkiej chwały, którymi się zachwycamy, odzyskają pierwotny blask, aby nimi mogły cieszyć się jeszcze kolejne pokolenia”.

Dla społeczności miłym echem była natychmiastowa reakcja, bo już w 2014 roku zorganizowano pierwszą kwestę na dobroczynny cel społeczny – renowację zabytków na terenie miasta umarłych.      

W roku 2022 pracownicy i dyrektor Biblioteki – Centrum Kultury w Szczuczynie – Janusz Siemion oraz prezes zarządu Stowarzyszenie „Nasz Szczuczyn” – Anna Wojsław, mogą być dumni z organizacji zbiórek i dokonanych osiągnięć. Oto aktualna prezentacja fragmentarycznych danych publicznych: „Ze środków zgromadzonych podczas ubiegłorocznej VIII kwesty odrestaurowane zostały nagrobki Alexandra Woruszyła Budowniczego, który zmarł 24 lipca 1869 r. oraz Felicji i Teresy Kuligowskich z początku XX wieku. Na ukończeniu są również prace przy nagrobkach Stanisławy z Morawieckich Zacharzewskiej i Józefy Zyskowskiej z przełomu XIX i XX wieku”. Dalej z ulotki propagandowej ‘2022 otrzymanej od dyr. J. Siemiona wynika: „To już nasza IX kwesta! Kwestujemy razem od 2014 roku. W ciągu tych ośmiu lat zebraliśmy blisko 63. 000,00 zł, za które odrestaurowaliśmy 16 nagrobków z przełomu XIX i XX wieku.  

Od początku naszej akcji współpracujemy z pracownią Konserwacji Zabytków w Białymstoku, Którą prowadzi Pani Lucyna Markiewicz wraz z mężem Wojciechem. W celu zmniejszenia kosztów drobne niewymagające fachowej wiedzy Konserwatorskiej prace wykonują członkowie Stowarzyszenia „Nasz Szczuczyn”, przy wsparciu lokalnych kamieniarzy i pod nadzorem konserwatora. 

Do renowacji wyznaczono kolejnych dziewięć nagrobków. Ostateczna decyzja co do kolejności prac zostanie podjęta po konsultacji z konserwatorem.  Wszystkie prace konserwatorskie na szczuczyńskim cmentarzu prowadzone są za zgodą ks. proboszcza Jacka Majkowskiego i wiedzą Urzędu Konserwacji Zabytków.

W organizowane przez Stowarzyszenie „Nasz Szczuczyn” kwesty z roku na rok angażuje się coraz więcej osób. Ogromnie dziękujemy wszystkim ofiarodawcom oraz osobom kwestującym.

Wpłaty można dokonywać na wyodrębnione konto bankowe: 21 8768 0003 0000 0130 2000 0020

Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji na tę zbiórkę publiczną wydało zgodę nr 2022/4290/OR. Osoby zaangażowane w kwestę robią to charytatywnie”.        

Tekst i zdjęcia: Stanisław Orłowski

Publikacje na e-Grajewo.pl:

– Apel o konserwację zabytków (2013); https://e-grajewo.pl/wiadomosc,wito_zmarych_w_Szczuczynie,21094.html  

– I kwesta w Szczuczynie (2014);  http://e-grajewo.pl/wiadomosc,I_kwesta_w_Szczuczynie,23454.html  

– Szczuczyn pod Monte Cassino;  https://e-grajewo.pl/wiadomosc,Szczuczyn_pod_Monte_Cassino,45768.html  

– Szczuczyn–Święto Zmarłych (2018);  http://e-grajewo.pl/wiadomosc,Szczuczyn__swieto_zmarlych,37644.html  

– etc.