Kiedy oglądam film 3 D a szczególnie reklamowy zwiastun z agresywnym dźwiękiem w ultra - super - hiper dolby myślę czy to postęp czy podstęp? W Ustce przy plaży w mini kinie  7 D ruszają się fotele i podłoga. Czy kolejna cyfra będzie oznaczać obraz z zapachem? Czym te nowoczesne, jarmarczne efekty będą jeszcze przyciągać widza? Na jakim odbiorcy zależy dzisiaj włodarzom X Muzy? Mam wrażenie, że najlepszy czas dla niebanalnej sztuki filmowej z kinem moralnego niepokoju, z jasnym przesłaniem odwiecznej walki dobra z złem i z wielkimi aktorami minął. Film oczywiście musi zarabiać i przyciąga widza oferując owe elektroniczne błyskotki ale… Futerał myśli, że jest ważniejszy od skrzypiec! - jak mawiał niezapomniany aktor i pedagog prof. Aleksander Bardini. Bywa, że opakowanie przewyższa zawartość. Szybkość zmian w produkcji filmowej za mego życia przerosła wyobrażenia. Porzucam tę oczywistość i powracam do czasów gdy pójście do dawnego kina było przeżyciem ekscytującym i mniej ogłuszającym.

    Pierwsze zetknięcie się z projekcją filmową mieliśmy w szkole podstawowej. Regularnie raz w miesiącu przyjeżdżało kino objazdowe. Schodziliśmy się na całą lekcje do szkolnej świetlicy. Siadałem blisko operatora. Zapamiętałem jego kędzierzawe, ciemne włosy i czerwone policzki. Ten cichy, spokojny człowiek sprawnie obsługiwał przenośny projektor na tzw. wąską taśmę. Byłem tym zainteresowany. Mój starszy brat Stanisław pracował w grajewskim kinie na AP 32 czyli dużym, aparacie projekcyjnym z taśmą o szerokości 32 mm. Co w SP 1 oglądaliśmy? Zwykle było to kilka krótkich, czarno-białych filmów oświatowych związanych np. z przyrodą, biologią, fizyką. Oglądaliśmy geograficzne podróże po kraju z ciekawymi zakątkami i zabytkami. Na końcu bywało coś lekkiego np. bajka lub wspomnienie z wakacyjnego obozu wędrownego jakiejś grupy uczniów. To kino docierało z filmami pełnometrażowymi na wieś. Rokrocznie spędzałem wakacje u rodziny Mamy w uroczej, dzisiaj prawie wymarłej wsi Niekrasze koło Nowej Wsi pod Ełkiem. Któregoś dnia przed wieczorem do pobliskiego gospodarstwa zajechała nieduża kryta ciężarówka lublin. Wieść szybko dotarła do wszystkich. Kierowca i kinomechanik w jednej osobie rozstawił sprzęt z przenośnym ekranem. Znalazły się ławy i krzesła od gospodarza. Do kina pod chmurką po wieczornym obrządku przyszło kilkanaście osób z dziećmi. Po wykupieniu niedrogich biletów gdy zrobiło się ciemno zaczynał się seans. Jakie wtedy pokazywano filmy? Te same co w kinie stacjonarnym. Na początek zawsze Polska Kronika Filmowa a później jak nie filmy polskie z obowiązkową dawką socjalistycznej propagandy to sławne obrazy kina włoskiego lub francuskiego. Na ekranie Gina Lollobrygida, Sophia Loren, Brigitte Bardot, Marcello Mastroianni, George Peck czy Gerard Philippe. Popularność tych sław w Polsce miała swoje oczywiste przełożenie. Dużym wzięciem cieszył się ilustrowany tygodnik „Film” i kilka innych z działem filmowym. Młodzież, szczególnie dziewczęta gustowały w takich tytułach jak „Filipinka” czy „ Zwierciadło”. W damskiej torebce lub w męskiej kieszeni małe, okrągłe lusterko z fotografią ulubionej gwiazdy na rewersiebyło czymś normalnym. 

    Wielkich nazwisk i wielkich filmów było sporo. W mrożącej krew w żyłach francuskiej „Cenie strachu” o kilku straceńcach przewożących przez bezdroża podatną na wstrząsy nitroglicerynę główną rolę grał aktor i piosenkarz Yves Montand. Grajewianie chętnie przychodzili na pełne akcji filmy z serii „Serce i szpada”. Odziany w płaszcz, niezwykle męski Jean Marais toczył pojedynki o swą ukochaną. Filmem zaraził mnie brat Stanisław. Od najmłodszych lat po niedzielnej Mszy św. o 10.00 pędziłem na 11.00, na poranek dla dzieci. W godzinnym programie było kilka bajek. Krótkie filmy przeważnie kukiełkowe kończyły się tzw. kreskówkami Walta Disneya. Najczęściej zabawny kot Jinks pechowo ganiał dwie myszy Pixie i Dixie. Były także znane i dzisiejszemu pokoleniu Mickey Mouse i nie mniej sławny kaczor Donald. Brat bardzo lubił filmy kowbojskie zwane także westernami. Prawie cała amerykańska produkcja już w latach 50 - tych była kręcona na celuloidowej taśmie w technicolorze. Prosta fabuła walki dobra że złem była pretekstem do ukazania wspaniałych pejzaży, refleksyjnych  dialogów i znakomitych kreacji takich aktorów jak Marylin Monroe, James Stewart czy Kirk Douglas. Krajowy, państwowy dystrybutor czyli Centrala Wynajmu Filmów w Warszawie sprowadzała także sfilmowane, amerykańskie musicale. Nie mam najmniejszych wątpliwości, że ich muzyka kształtowała mój taki a nie inny smak artystyczny. W porównaniu do siermiężnych produkcji radzieckich filmy zachodnie prezentowały podobną różnicę w poziomie życia zwykłych ludzi. 
      Grajewska publiczność tłumnie przychodziła do kina. Frekwencją cieszyła się dwie powojenne, polskie produkcje: komedia „Skarb” i „Zakazane piosenki”. Później nastała moda na filmy japońskie jak katastroficzna „Godzilla” i dreszczowiec „Harakiri” reżysera o nazwisku Akira Kurosawa. Scena samobójstwa głównego bohatera przez rozcięcie drewnianym mieczem brzucha mimo czarno-białej kolorystyki wywoływała autentyczne okrzyki przerażenia. Piękne, muzyczne wakacje 1964 roku wzbogaciło kino „Przyjaźń” za sprawą westernu „Rio Bravo”. Wyświetlany przez blisko trzy tygodnie film (tak długo!) gromadził tłumy widzów. Grali w nim najlepsi z najlepszych: urodzony chyba w siodle aktor – legenda John Wayne, piosenkarz, showman Dean Martin, znany z hitu „Everybody Loves Somebody Sometimes” i Ricky Nelson, gwiazda muzyki pop i słynnego przeboju „Hello, Mary Lou”. Dla przepięknej ballady „My Rifle, My Pony and Me” śpiewanej przez Dean Martina z kompanami zbieraliśmy się prawie w każde popołudnie przed kinem niecierpliwie zerkając do góry na wystawiony głośnik w oknie kabiny operatorskiej. Na kilka minut przed tą najważniejsza chwilą siadaliśmy na murku przed wejściem: ja, Waldek Michalak, Leszek Narkiewicz, czasami jeszcze ktoś, czekaliśmy na melodyjny baryton Deana Martina. Gdy zaczynał „The sun is sinking in the west, The cattle go down to the stream. The redwing settles in the nest. It’s time for a cowboy to dream…” byliśmy w niebie. Zdobyć tę piosenkę na płycie było wtedy niemożliwe. Dzisiaj na pstryknięcie palca jest na You Tube.

   Ten felieton nie jest kroniką grajewskiego kina. Ma przybliżyć czytelnikom klimat filmowego życia miasta w tamtych czasach, które nie było monotematyczne. Czekało się również co przyniosą rokroczne, październikowe Dni Filmu Radzieckiego. Obok propagandy Rewolucji Październikowej i Wojny Ojczyźnianej czyli II Wojny Światowej po sowiecku bywała prawdziwa sztuka filmowa z moralnymi dylematami, np. w „Lecą żurawie” z pytaniem co najważniejsze, miłość czy rozkaz i obowiązek? Popularna była ulubiona, komedia Stalina „Wołga, Wołga”, także „Świat się śmieje” z przebojem I. Dunajewskiego „Serce” i powojenna „Dygnitarz na trawie”. Ciekawostką były przyjazdy radzieckiego kina w pociągu. Czy ktoś pamięta jak przy rampie kolejowej zatrzymywały się na kilka dni dwa wagony z Rosjanami w mundurach? W pierwszym kinowym plakaty w oknach zapraszały na bajki i przeważnie na typowo sowieckie, apologetyczne obrazy. Obok przygód z grzecznym zającem i wilkiem – chuliganem kończących się „Nu zajac! Pogadi!” (No zając! Zobaczymy!) tam właśnie obejrzałem słynną „Cenę strachu”.
    Na zakończenie o pracownikach kina. Z tytułu pracującego tam Brata moi rodzice i ja dostawaliśmy miesięcznie pewną pulę darmowych biletów i kartonik z kuponami uprawniającymi do zakupu wejściówek ze zniżką. W praktyce na widok dzieci pracowników bileter najczęściej kiwał głową aby przechodzić. Na niedzielnych porankach filmowych spotykaliśmy się regularnie w stałym gronie: ja, Jurek, Zenek i Wiesiek Buzon, Janek i Zenek Romanowscy i Wiesiek Wiśniewski. 
   Pan Jan Romanowski jak przystało na kierownika zachowywał powagę ale widać było, że ma poczucie humoru. Stanisława Buzona pamiętam jako serdecznego człowieka pełnego spokoju i życzliwości dla ludzi. Był nie tylko kierownikiem kabiny. Miał zdolności plastyczne. Wypisywał przepięknym liternictwem plakaty. Przemknęły mi przez pamięć twarze bileterów: pani Buzonowa (niedawno zmarła w sędziwym wieku), pozornie ostra pani Aleksandra Bućko, pani Górska, pan Zyskowski. Widzę jak palacz pan Górski wrzuca węgiel przez otwarte, prawe frontowe drzwi i coś mi opowiada po moim „dzień dobry”…                 
… Siedzimy z Jurkiem, Wieśkiem, Jankiem i Zenkiem w pierwszym rzędzie czekając na popołudniowy seans. Jak zwykle kręcimy się, wstajemy, siadamy trzaskając drewnianymi krzesłami. Kwadrat sceny jarzy się obramowany czerwonymi lampkami. Za chwilę boczne światła nieco przygasły. Przez głośniki słychać szelest kładzionego na płytę winylową ramienia kabinowego adaptera. O? Przestali nadawać modny przebój Barbary Muszyńskiej „Que Sera, Sera”. Leci najnowszy hit duetu Natasza Zylska i Janusz Gniatkowski „Kobieta i mężczyzna”…. Kobieto, kobieto choć tyle masz wad, bez ciebie cóż wart, cóż wart byłby świat?... Nic dodać, nic ująć. A na ekranie kolorowe przezrocza z reklamami.
… Cichnie muzyka. Gaśnie światło. Na ekranie czołówka z sygnałem Polskiej Kroniki Filmowej. Narrator głosem Andrzeja Łapickiego dowcipnymi komentarzami wywołuje śmiech … 
Naprawdę to było wczoraj!
   Dziękuję za pomoc właścicielom większości zdjęć: Jankowi i Zenkowi Romanowskim.

 Antoni Czajkowski, felieton z cyklu „Okruchy wspomnień”

Archiwum felietonów