Historia. Kirkut w Szczuczynie  

Kirkut jako nazwa cmentarza żydowskiego, w Polsce przyjęła się od niemieckiego słowa kirchhoff. Żydzi jednak cmentarz swój nazywają bejt olam, co znaczy – dom wieczności albo bet chajim jako – dom życia. Nie przeciwstawiają się nazwie kirkut.     

Większe skupiska żydowskie, którym pozwolono na zamieszkanie, miały własny cmentarz.

Niezależna żydowska gmina wyznaniowa w Szczuczynie miała pod wsią Skaje swój cmentarz. Kirkut mógł powstać w latach 70. XIX w. podczas zakładania Gminy lub około 1874 roku, w którym zbudowano dom przy ul. Grunwaldzkiej 6A do przedpogrzebowych rytuałów – bejt tachara. Wcześniej żydów szczuczyńskich grzebano w Tykocinie. Od tego czasu w Szczuczynie za 300 m parkanem, kirkut na planie trapezu o powierzchni 34 222 m kw., coraz bardziej zagęszczały macewy zdobione bogatą płaskorzeźbą oraz dobrze przemyślaną inskrypcją. Monotoniczna wysokość zbioru macew promieniowała blaskiem na tle cienia intensywnej zieleni i dorodnych sosen. Podczas I w. św. fotografię żydowskiego cmentarza z nagłówkiem w języku niemieckim, Niemcy używali jako obiegową pocztówkę. Żydowski kirkut ulokowano w pobliżu dużej i pięknej synagogi z 1820 roku przy ul. Grunwaldzkiej 1. Sakralna architektura miała wejście od Zachodu, a szafa do przechowywania Tory jako najświętszych zwoi kultu religijnego, była ulokowana przy ścianie od Wschodu (od ul. Granicznej). 

Według prawa żydowskiego cmentarz jest miejscem nieczystym. Dlatego potomków rodu kapłańskiego, których obowiązywała rytualna czystość, grzebano blisko bramy cmentarnej. Z tych względów rabin Szczuczyna zmarły przed napaścią Niemiec, pochowany został przy południowej i odległej od ulicy Grunwaldzkiej, zewnętrznej części starego cmentarza. Po opuszczeniu kirkutu jako miejsca nieczystego, należy umyć ręce.    

W czasie wywołanym przez Niemcy zbrojnego aktu agresji na Polskę cmentarze żydowskie były dokładnie niszczone. Zarówno Żydów, jak i Polaków Niemcy zmuszali do rozbierania żydowskich nagrobków z płyt piaskowca i polnych kamieni. Szczątkami macew utwardzono piaszczystą drogę, dziś ul. Grunwaldzka, od Poczty w kierunku wsi Skaje.
Po przegraniu napastniczej wojny przez Niemcy, z inicjatywy lub za chętną zgodą władz PRL, antysemicka fala dewastacji dotknęła cmentarze żydowskie w latach 1956 i 1968. W Grajewie opustoszały teren cmentarza wyznawców judaizmu, usytuowany wewnątrz miasta w pobliżu synagogi, zagospodarowano zabudową mieszkalną. W Szczuczynie pusta, duża przestrzeń pozamiejska wciąż leży odłogiem, a dom zapada w ruinę bez chętnych do właściwego zagospodarowania i poniesienia kosztów. A pogrzebani tam i zamordowani oczekują szacunku.
Na zdjęciach widać, że ktoś w tym roku w bardzo dziwny sposób zaczął tam gospodarzyć. Pozostawione tam, drzew samosiewek kikuty – straszą! Symbolizują też doznania albo mękę drzew i szyderstwo z cmentarza w pobliżu pomnika pomordowanych. Peerelowska inskrypcja na pomniku przypomina, że 600 osób wyznania mojżeszowego zostało zabitych przez Niemców 25.06.1941 roku Polacy przymuszeni przez okupanta do pilnowania przed ucieczką z kirkutu płakali, ale kilku zwyrodnialców zachęconych do pomsty na Żydach – Niemcy docenili. Zbrodni dokonano zaledwie kilka dni po napaści Niemiec 22.06.1941r. na ich sojuszniczy ZSRR (Rosję).

Widoczne akty nietolerancji, przeciwności, a nawet wandalizmu na cmentarzach, zdarzają się współcześnie. Kirkuty i synagogi, mimo zniszczeń podczas koszmaru wywołanego przez niemieckiego okupanta w kolejnej, II w. św., są zabytkami żydowskiej kultury materialnej. Nienaruszalność grobów i zakaz ekshumacji zwłok to najważniejsza zasada judaizmu. Prochy żydowskich przodków pogrzebane na cmentarzu, mają w nienaruszonym stanie oczekiwać wciąż na nadejście Mesjasza. Wówczas to umarli zmartwychwstaną. A to trzeba uszanować. 
Łatwo jest powiedzieć, a nawet często powtarzać, że nie każdy człowiek musi wierzyć w Boga. Patrząc jednak na świat XXI wieku, możemy obserwować skutki, jakie niesie coraz powszechniejsze odchodzenie od: szacunku, empatii, etyki oraz wiary jako wartości z niej płynącej. Coraz wyraźniej widać, jak odrzucenie Boga bez wątpienia odczłowiecza człowieka.
        

             Tekst i zdjęcia – Stanisław Orłowski
1. Szczuczyn w żydowskiej symbiozie: https://e-grajewo.pl/wiadomosc,szczuczyn-w-zydowskiej-symbiozie,16583.html  
2. Śladami Żydów Szczuczyna: https://e-grajewo.pl/wiadomosc,ladami-zydow-szczuczyna,24971.html