Czym jest zegar biologiczny i dlaczego należy o niego dbać przez cały rok?

Zegar biologiczny to pewien schemat, według którego funkcjonuje nasz organizm. Tak jak zegarki i położenie słońca są punktami odniesienia dla czasu w danej strefie geograficznej, tak zegar biologiczny wskazuje cykl dobowy organizmu.

Co to jest zegar biologiczny człowieka?

Zegar biologiczny to zespół procesów biochemicznych, którymi kierują geny. Organizm jest machiną, w ramach której współpracują układy wewnętrzne, a także poszczególne komórki. Zachodzą w nich reakcje, które odpowiadają za ogół procesów życiowych.

Na zegar biologiczny składają się m.in.:

• praca poszczególnych układów i narządów,
• aktywność organów w określonych porach dnia,
• wydzielanie różnych hormonów, zgodnie z zapotrzebowaniem ciała i umysłu,
• utrzymywanie prawidłowej temperatury ciała i odpowiedniego ciśnienia krwi.
  

Co ciekawe, naukowcy są w stanie wskazać, gdzie w ciele człowieka usytuowany jest zegar biologiczny:

• Pierwsza część (nadrzędna względem innych) znajduje się w jądrze nadskrzyżowaniowym w podwzgórzu i współpracuje z siatkówką oka. Przechodzi przez nią światło i ciemność, a organizm wie, z jaką porą dnia ma do czynienia.
• Druga część (podrzędna względem pierwszej) jest rozproszona po całym organizmie i połączona za pomocą układu nerwowego oraz odpowiednich hormonów.

Jak zegar biologiczny oddziałuje na człowieka?

Zegar biologiczny reguluje nasz rytm dobowy. Wpływa na wydzielanie melatoniny, a także przebieg snu i czuwania.

Ponadto odpowiada za:

• nastrój,
• stres,
• uczucie głodu,
• układ odpornościowy,
• czujność umysłową,
• pracę serca,
• oddychanie.

Niestety ale rytm ten może on ulec zaburzeniu, np. przez pracę na 3 lub 4 zmiany albo przy zmianie strefy czasowej po podróży samolotem, co określa się mianem „jet lagu”.

W normalnych warunkach rano zegar biologiczny wysyła organizmowi sygnał o wybudzeniu, przez produkcję przez nadnercza hormonów stresu – adrenaliny i kortyzolu. Pobudzają one krążenie krwi, w której znajduje się zwiększona dawka cukrów i aminokwasów.

W okolicy godziny 8-9 zegar biologiczny przesyła sygnał o głodzie. Człowiek musi spożyć posiłek, aby dostarczyć organizmowi właściwych wartości odżywczych. Podobnie jest w okolicy południa, kiedy zegar biologiczny stymuluje wydzielanie kwasów w żołądku, przez co odczuwamy głód. Jest to dla nas sygnał do spożycia kolejnego posiłku - obiadu.

W godzinach popołudniowych wątroba dostaje z zegara sygnał do zwolnienia i odpoczynku. Z czasem uaktywniają się gruczoły łojowe i potowe. Układ krążenia i serca zaczynają działać wydajniej po południu, dlatego według zegara biologicznego to dobry czas na aktywność fizyczną.

Po godzinie 17 wyostrzają się zmysły, co związane jest z pobudzeniem nadnerczy. Rozpoczynają się procesy złuszczające w skórze, usuwanie toksyn z organizmu. W okolicy 22-23 przysadka mózgowa zaczyna intensywnie wydzielać hormon wzrostu, co zbiega się w czasie z okresem regeneracji i odnowy. Około 2 w nocy pracuje szyszynka, która odpowiada za regulowanie rytmu snu oraz aktywności organizmu.

Dlaczego trzeba dbać o poprawne działanie zegara biologicznego?

Cykl dobowy, w jakim żyjemy, jest nierozerwalnie związany z zegarem biologicznym. Wiele czynników może zaburzyć jego właściwe funkcjonowanie. Niska jakość snu, problemy z zasypianiem czy częste wybudzenia w nocy powodują, że zegar biologiczny może się rozregulować. Mamy na to wpływ. Powinniśmy zasypiać bez światła - przy świetle naturalnym lub sztucznym nadrzędny ośrodek zegara biologicznego wydziela substancje hamujące pracę części mózgu odpowiadającej za produkcję hormonu snu: melatoniny. Dlatego możemy mieć trudności z zaśnięciem.

Dbanie o zegar biologiczny pozwala na ustabilizowanie funkcjonowania organizmu, zmniejsza ryzyko nadwagi i otyłości, wspiera pracę przewodu pokarmowego, a przede wszystkim – pozwala utrzymać równowagę psychiczną. Zdrowy sen, według rytmu dobowego, wspiera układ odpornościowy, zmniejszając częstotliwość infekcji i stanów zapalnych. 

Źródła:

1. Skwarło-Sońta Krystyna. Funkcjonowanie zegara biologicznego człowieka w warunkach skażenia światłem. „Przejdź na ciemną stronę nocy. Środowiskowe i społeczne skutki zanieczyszczenia światłem”. Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2014. 129–144.
2. Sitkiewicz Dariusz, Grażyna Sygitowicz. Molekularne mechanizmy funkcjonowania zegara biologicznego. „Diagnostyka laboratoryjna” 53.4 (2017): 251–254.
3. Wichniak Adam i wsp. Standardy leczenia zaburzeń rytmu okołodobowego snu i czuwania opracowane przez Polskie Towarzystwo Badań nad Snem i Sekcję Psychiatrii Biologicznej Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego. Część I. Fizjologia, metody oceny i oddziaływania terapeutyczne. „Psychiatria Polska”5 (2017).

Nazwa produktu leczniczego: Senamina, 12,5 mg, tabletki powlekane. Nazwa powszechnie stosowana substancji czynnej: Doksylamina. Dawka/stężenie substancji czynnej. Każda tabletka powlekana zawiera 12,5 mg doksylaminy wodorobursztynianu. Każda tabletka produktu leczniczego Senamina zawiera 50,0 mg mannitolu. Postać farmaceutyczna: Tabletka powlekana. Różowe, owalne, obustronnie wypukłe tabletki powlekane z rowkiem dzielącym. Rowek dzielący jedynie ułatwia przełamanie tabletki w celu ułatwienia jej połknięcia, nie umożliwia podzielenia tabletki na równe dawki. Wskazanie lub wskazania terapeutyczne do stosowania: Krótkotrwałe, objawowe leczenie sporadycznie występującej bezsenności u osób dorosłych. Podmiot odpowiedzialny: Adamed Pharma S.A. Pieńków, ul. M. Adamkiewicza 6A, 05-152, Czosnów, Polska. Informacja została przygotowana na podstawie ChPL. Senamina, 12,5 mg, tabletki powlekane zatwierdzonej 31.10.2022, z którą należy się zapoznać przed zastosowaniem leku.

To jest lek. Dla bezpieczeństwa stosuj go zgodnie z ulotką dołączoną do opakowania. Nie przekraczaj maksymalnej dawki leku. W przypadku wątpliwości skonsultuj się z lekarzem lub farmaceutą.
OTC/16509/09/24