wtorek, 19 marca 2024

Szczuczyn

  • 3 komentarzy
  • 7761 wyświetleń

Śladami 325 lat Szczuczyna

TOŻSAMOŚĆ SPOŁECZNO-PRZESTRZENNA SZCZUCZYNA (część 1)

  

Miasto to miejsce, w którym obowiązują prawa miejskie, przemysł, usługi, transport, gdzie ludzie żyją w dużych skupiskach posiadających inne niż na wsi warunki i potrzeby, do których zmierzają. Głównymi celami miasta jest jego proces urbanistyczny, demograficzny, społeczny, oświatowy, kulturowy, etc. Mieszkańcy miast identyfikują się wspólnotą działań, pamięcią historyczną zawartą w pomnikach, cmentarzach, szacunku do tradycji, patriotyzmu, dumy, itd. Społeczność miejska posiada silne poczucie oceny aktywności i uczciwości władz oraz efektów działań wybranych władz samorządowych. Długoletnie przemiany struktur społeczno-przestrzennych miasta Szczuczyna wpisują się w świadomość jego mieszkańców, tworzą historię, którą zapamiętać trzeba, najlepiej przez jej powtarzanie. Dzieląc się z Czytelnikami poniższym opracowaniem nie uważam, że jest to manuskrypt zakończony a jedynie zwykły suplement do malowanego słowem przez każdego z nas obrazu bliskiemu sercu miasta.  

O Szczuczynie, tak jak o każdym innym podobnym mieście, można pisać poematy. Starałem się zebrać skondensowaną wiedzę, pogłębić ją chociażby w minimalnym stopniu i dorzucić do rozwagi być może nieznane elementy.         

Dzieje miasta obchodzącego 09.11.2017 roku 325-lecie istnienia zasługują na dalsze ich wzbogacanie poprzez notatki wydobyte z archiwów i z ludzkiej pamięci.  Mimo materiału jaki już został wniesiony do uaktualnienia różnych opracowań, zawsze znajdzie się nieznana nam pustka, do której uzupełniania zachęcam. A mimo wszystko historia dalej się toczy. Miasto i okolice Szczuczyna w dużej ilości opisów, opartych nie tylko na dokumentach dawnego kolegium, klasztoru pijarów i kościoła z jego kryptami, coraz szerzej określa historię swojego trwania. Wciąż wydaje się, że tego rodzaju wiedza jest zbyt mało skondensowana lub brak jeszcze jednego słowa rzucającego pełniejsze światło na to, co chcielibyśmy wiedzieć. A choć pytań retorycznych jest bardzo dużo, to jednym z nich jest np. chęć uzyskania potwierdzenia czy w Szczuczynie oprócz świątyni istniejącej, pośród sielankowej dziczy był wcześniej jakiś kościół, z jakiego materiału i w którym miejscu, (…)?    

Choć jesteśmy już u progu trzeciej dekady nowego stulecia, to na bazie tego co minęło, mamy dużo do utrwalenia i przekazania kolejnym pokoleniom wiedzy z podejmowanych zadań. W końcowej fazie utrwalenie pozycji miasta w kontekście innych miast, to analiza po wielu zrywach do próby tworzenia lepszego Szczuczyna. Na tle historii, premiera innego postrzegania zespołu miejskiego oraz gminy, jako podmiotów rokujących kolejną nadzieję, rozpoczęła się z dniem 1 grudnia 2010 roku.    

    Wokół nas zachodzą intensywnie przemiany. Poza latami 1690-1886 nie dokonano w dalszych okresach znaczącego rozwoju miasta. Zatem bezwzględna historia nie tylko płata figle, ale czasem lubi pokazać swój ukryty urok. W Szczuczynie lekkie przemiany zaakcentowały się w okresach 2010–2014 i 2015-2018. Struktura przestrzenna miasta zmieniła się w dużym stopniu z powodu kolejnej budowy, modernizacji i konserwacji oraz dostosowywania się do współczesności. Oprócz poważnych zmian w mieście, zmieniło się też środowisko wiejskie, a Szczuczyn otrzymał obwodnicę. Okres złotych lat Szczuczyna oraz bieżące przemiany potwierdza nie tylko uparty czas, ale i sceptycy, i ci którzy z autopsji miasta nie znają. Legendarny król Kazimierz zastał Polskę drewnianą, a zostawił murowaną. Czy błądząca historia powtórzy taki czas zdarzeń w północno-wschodnim zakątku Mazowsza, w którym dopisze miastu na stałe(hasthtag) #Szczuczyn, żeby ludziom łatwiej było dotrzeć do fenomenalnych informacji o tej miejscowości?     

  

NIGDY NIE POSIADAMY NADMIARU WIEDZY

 

Pośród innych miast o nazwie Szczuczyn w ich tożsamości przestrzennej można się lekko zagubić, jak przy szukaniu grzybów w kompleksach leśnych, gdzie najlepszy GPS może zawieźć.  

Jedno z dawnych polskich miast, dziś 17-tysięczny Szczuczyn leży przy drodze z Grodna do Mińska nad rzeką Turją (dopływ Niemna). Drugi Szczuczyn z liczbą 3 513 (XII2013) mieszkańców, o którym tu mowa, położony jest na północno-wschodnim krańcu Mazowsza, w administracyjnych granicach woj. podlaskiego, nad rzeką Wissą (dopływ Biebrzy).

Pierwotnie założoną w tym miejscu miejscowość nazywano: Szczuki Litwa, Książna Wieś, Szczuczyno, jak też Szczuczyn Litewski, Łomżyński i Białostocki. Długo funkcjonowały nazwy kolokwialne jak Scucyn, Stucyn wynikające z niedbałego stylu wypowiedzi. Zubożenie językowe stopniowo zanikało i przestało być zauważalne w drugiej połowie XX wieku. Kolokwializm mimo pierwotnej oświaty dla okolicznej i miejscowej szlachty w Szczuczynie, oprócz dialektu mazowieckiego, przejawiał się w nietypowej gwarze jako tzw. mowie wiejskiej jeszcze długo po 1945 roku. Niektóre wsie oraz ich kolonie funkcjonowały bez prądu do czasu, kiedy elektryfikację wsi rozpoczętą w planie sześcioletnim (1950–1955), dokończono dopiero w roku 1970.  Brak, nie tylko wpływu szkół, ale chociażby obycia medialnego, radia i telewizji, utrzymywał dialekt wiejski.    

Przykłady okolicznej gwary brzmią niewiarygodnie, a jednak:

„Ejze ty, nie wyraś się. Cemu twej kaśtanki na pośniku ni ma, bo nasa chabeta nieros wiecorem, po ciemaku unaj sie nachapie i Frankoju do cna trawe wyźre. Łojojoj! Toć ba, a siła to kostuje, ło tam?! Franek je tak robotny, abo ma cierpiącke jakby wsechmogącki, abo łykawki popił.  To bedzies tam pas cy nie, bo my weźmiem? Obace! Tera ićta do chlewa i dajta chlać konioju, tyko sie odziejta, bo strasny ziąb na podworku. To drogo łunaj tseba iść pieso bez to, ze latoś woda silnie zalała łąki od Stucyna as do Wąsiosa cy Grajwa.  Tera najlepsy tu raj to la bocianow, kiedy zbierają się na łodloty. W łońskim roku jak spłosone bociany casem się unieśli, to niebo wtedy było carne jek noc. A jek wojna była, to bez dzień i bez noc z armatów stselali, a chłopy chyłkiem jek naucone do lasu uciekali. To bedzies pas tam cy nie? Ło tam!”  

W historii ziemi północno-wschodniego krańca Mazowsza po raz pierwszy wspomniano w 1341 roku krętą rzekę Wissę z ławicami różnych gatunków ryb i mnogością raków. Łąki, stawy, bagna i knieje obfitowały w płazy, gady i zwierzynę.  Rok 1425 przyjęto za początek osiedlania się nad Wissą rodziny Szczuków herbu Grabie jako drobnej szlachty przybyłej z północnego Mazowsza. Pierwsza wzmianka o Szczukach na terenie Ziemi Wiskiej pochodzi z roku 1436, kiedy to książę mazowiecki Władysław nadał przywilej sprzedaży braciom Falisławowi i Marcinowi Szczukom ziem nad rzeką Wissą. Wkrótce, bo już w 1437 r. w dolinie rzeki Wissa powstała wieś o początkowej nazwie Szczuki Litwa, która we władaniu Szczuków trwała aż do 1652 roku. W tym okresie wiele osób miało przydomki Mróz, Bączek, Baran, itp. Niektóre dały miano wsiom, które później przybrały nowe nazwy.  Aktywna życiowo rodzina w drugiej połowie XV w. rozdzieliła się na trzy gałęzie rodu Szczuków i zamieszkali na Rusi, Mazowszu i Litwie.  Tymczasem właścicielem wsi Szczuki Litwa od końca 1651 roku i w okresie potopu szwedzkiego 1655-1660, był Jan Ławski.  

W niedzielę 18.07.1683 roku rotmistrz Stanisław A. Szczuka wyjechał w otoczeniu króla na odsiecz Wiednia (stolica Austrii). A już 12 września 1683 roku wojska sprzymierzone pod dowództwem polskiego króla Jana III Sobieskiego błyskawicznie pokonały pod Wiedniem wielką armię turecką. Po bitwie fortuna ulubieńca króla kreatywnego Szczuki powiększyła się.  

Nadszedł czas, kiedy w 1683 r. od Jana Ławskiego ziemie nad Wissą i wieś Szczuki Litwa odkupił Stanisław Antoni Szczuka. Nowy właściciel tej wsi i okolicznych oraz Biłgoraju z trzema wsiami i bogactwem na Żmudzi, Wileńszczyźnie oraz wielu innych ziemiach, pochodził z zamożnej gałęzi litewskiej. Referendarz Koronny króla Jana III Sobieskiego, późniejszy podkanclerz W. Ks. Litewskiego od 1689, a z poparciem króla od 1690 roku budował swoje, prywatne imperium. Miało ono być miejscem krzewienia oświaty i katolicyzmu oraz zaporą fortyfikacyjną w przygranicznej strefie Prus Książęcych. Dyplomata, poseł na Sejm S.A. Szczuka szczególną troską otaczał wytyczone w latach 1689-1692 powstające jego miasto Szczuczyn, w którym już w 1696 r. ufundował kolegium pijarskie.  Szybko, bo po trzech latach budowy w niedzielę 9.11.1692 roku miejscowość pod nową nazwą Szczuczyn otrzymało w Żółkwi od Jana III Sobieskiego miejskie prawa magdeburskie, różne przywileje i herb z ośmioramienną gwiazdą na białym tle.    

Stanisław Antoni Szczuka nie mając dla siebie czasu, nieustannie pracował dla kraju. Ożenił się w 1695 roku w wieku 41 lat z Konstancją Marią Potocką damą dworu Marii Kazimiery Sobieskiej.   Maria urodziła mu trzech synów: Augusta Michała, Marcina Leopolda, Jana Kantego i córkę Wiktorię. Zachodzi prawdopodobieństwo, że w szczuczyńskich kryptach jest trumna, która może należeć do małoletniej (1703-1705 r.) Marii Anny Szczuki. Informacja ta wynika ze szczegółów konferencji naukowej szczuczyńskich krypt dr hab. Małgorzaty Grupy i dr. Tomasza Dudzińskiego.

(dcn.)   

            Redakcja tekstu i zdjęcia: ©Stanisław Orłowski  

 

poniedziałek, 18 marca 2024

Wybory. Rozmowy z Marcinem Wileńskim

Komentarze (3)

P. Stanisławie Orłowski, doceniam pana dzieło jako autora jedynego w tym regionie, który ma wiedzę o historii Szczuczyna, dodam naszego Szczuczyna. Też biorę pod uwagę to, że unika pan poddania dla opinni publicznej tych negatywnych stron, który nie każdy potrafi ich spostrzegać, a mianowicie podstawowej ekonomii w samym Szczuczynie oraz w Gminie. Historia Szczuczyna jest bardzo bogata, istnieje nadzwyczajny obiekt, który jest dewastowany przez prowincjonalnych dekoratorów, dla których śieczka, mogła by zastąpić oatmeal na śniadanie. Urzędnicy Szuczyńskiego magistratu, nadmierny mają program rozrywkowy, Strażacy, Ksiądz, pracownicy Banku, z udziałem Orkiestry, maszerują w tym samym kierunku, Od Straży do Kościoła z KOścioła do Parku i pod POMNIK, którego postać, bardziej przypomina P. Wołodyjowski z filmu Potop a niżeli Antoniego Szczuka. Patrząc na zdjęcia rzeki WISSA, Ona coraz bardziej zarasta i jej odpły coraz mniejszy. Pozdrawiam.

Z tym od strazy do kosciola I z kosciola do parku zgadzam sie w 100%

Dziękuję i proszę o więcej :))

Dodaj zdjęcie do komentarza (JPG, max 6MB):
Informacja dla komentujących
Redakcja portalu nie ponosi odpowiedzialności za treści publikowane w komentarzach. Zastrzegamy mozliwość opóźnienia publikacji komentarza lub jego całkowitego usunięcia.